Tương Thô ố – Món ăn độc đáo của người Thái đen ở Sơn La
Tương Thô ố, hay còn gọi là Thúa ố hoặc tương thối, là một đặc sản độc đáo của đồng bào Thái đen ở Sơn La. Món ăn này phổ biến nhất ở xã Chiềng Sung, huyện Mai Sơn cũ. Trong tiếng Thái, ‘thúa’ có nghĩa là hạt đậu, còn ‘ố’ là ủ. Tương Thô ố được làm từ hạt đậu tương luộc được ủ lên men, sau đó giã với các gia vị để tạo thành một loại nước chấm sền sệt và đặc sánh.
Để làm được tương ngon, người dân phải chọn những hạt đậu đã được phơi kỹ, có màu trắng ngà, độ chắc mẩy, bóng đẹp, tròn đều và không bị mốc, nứt hay héo. Những nguyên liệu đầu vào đạt chất lượng sẽ giúp tương thêm thơm ngon. Quá trình làm tương thô ố đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Hạt đậu tương sau khi được tuyển chọn kỹ càng sẽ được rửa sạch, hầm nhừ trong 10-12 tiếng, sau đó vớt ra và để ráo nước.
Sau khi đậu tương đã được chuẩn bị xong, người dân sẽ ủ đậu bằng lá chuối, đựng trong các vật dụng có độ thông thoáng, và đặt trên gác bếp hoặc nơi gần bếp để đậu lên men. Quá trình ủ đậu tương thường mất khoảng 3-4 ngày. Sau đó, đậu tương sẽ được đem giã nhuyễn cùng với tỏi, bột ớt, muối… Đây là công đoạn khó nhất, đòi hỏi kinh nghiệm của người làm để tránh làm tương bị hỏng hoặc mốc.
Sau khi giã nhuyễn, tương sẽ được trộn với rượu và nước đun sôi để nguội, sau đó chia vào chai, lọ hoặc chum để bảo quản và sử dụng dần. Tương thô ố có thể ăn ngay sau khi giã, nhưng ngon nhất là ủ thêm khoảng 1 tuần nữa để các gia vị quyện vào nhau, dậy mùi đặc trưng. Món ăn này có mùi thum thủm nhẹ, nhưng khi quen rồi sẽ rất ngon.
Ở Sơn La, tương thô ố được sử dụng phổ biến trong các bữa cơm hàng ngày của người dân địa phương. Món ăn này có thể kết hợp với các món luộc, thịt luộc, hoặc dùng làm gia vị ướp thịt nướng, trộn trứng rồi đem chưng… đều ngon. Tương thô ố cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh để ruồi nhặng bám vào. Tương để càng lâu càng ngon.
Đặc sản này giống như một loại đồ chấm đa năng của người Thái, ăn kèm rau rừng hay đậu phụ rất ngon. Như chị Lò Thị Lưu, chủ một cơ sở làm tương thô ố ở bản Chiềng Đen, xã Chiềng Sung, tỉnh Sơn La, đã chia sẻ về bí quyết làm tương thô ố ngon. Với kinh nghiệm và kỹ thuật truyền thống, chị Lưu đã tạo ra những sản phẩm tương thô ố chất lượng cao, góp phần bảo tồn và phát triển đặc sản độc đáo này của người Thái đen ở Sơn La.