Một người Mỹ tên Bob Connor đã để lại bình luận trên một bức ảnh không gian của sân bay Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, vào ngày 3/10/2016. Bức ảnh này là một trong những bức ảnh không gian được kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng sưu tầm và đăng lên trang web cách đây 10 năm. Ông Thắng, 52 tuổi, sống tại TP.HCM, đã liên hệ với Anh hùng lực lượng vũ trang Chế Trung Hiếu để kết nối với người bình luận qua email.

Qua thư từ trao đổi, Bob Connor cho biết ông từng là thượng sĩ, đảm nhiệm nhiệm vụ bảo vệ sân bay Biên Hòa. Ông cũng đã kết nối với chỉ huy bay, đại úy Martin E. Strones, người đã có mặt vào ngày 2 và 3/1/1968, khi chôn cất các chiến sĩ Việt Nam. Các thông tin này đã được gửi đến đại tá Mai Xuân Chiến, Phó chính ủy Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Đồng Nai. Tiếp tục qua các email trao đổi, Bob và Martin cho biết họ sẽ sớm sang Việt Nam để trực tiếp chỉ ra vị trí các hố chôn.

Chưa đầy nửa năm sau, vào ngày 17/4/2017, hai ông đã có mặt tại Biên Hòa và đúng vị trí Bob để lại bình luận trên bức ảnh không gian, lực lượng tìm kiếm đã phát hiện ra hố chôn tập thể của 150 chiến sĩ Tiểu đoàn 1, Tiểu đoàn 2 thuộc Trung regiment 4, Sư đoàn 5 và Đại đội đặc công Biên Hòa hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968. Sự kiện tại sân bay Biên Hòa đã trở thành bước ngoặt đối với ông Thắng trong việc sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh.

Ông Thắng đã và đang sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam. Ông đã sưu tầm hàng chục nghìn không ảnh và bản đồ, tập trung vào tìm kiếm các hố chôn tập thể vốn xuất hiện sau những giao tranh của đôi bên. Quá trình xử lý không ảnh cần kết hợp cả kỹ thuật, công nghệ, kiến thức lịch sử và lời kể của nhân chứng. Nếu địa hình thay đổi nhiều, ông chồng ảnh qua từng giai đoạn để khoanh vùng vị trí hố chôn. Với nhân chứng, càng nhiều nguồn càng tốt để bổ sung những sai lệch qua thời gian.

Đến nay, có khoảng 600 liệt sĩ ở nhiều hố chôn tập thể khắp các chiến trường được tìm thấy từ dữ liệu của ông và bạn bè cung cấp. Tuy nhiên, theo ông, so với số hồ sơ đang thu thập, số mộ được tìm thấy chỉ tương ứng 20-30%, ‘con số quá ít và nhiều day dứt’.

Đại tá Mai Xuân Chiến, người gắn bó với ông Thắng từ sự kiện sân bay Biên Hòa và nhiều cuộc tìm kiếm khác cho đến khi về hưu, cho rằng ngay cả người trong ngành ‘không phải ai cũng làm được như Thắng’. Là một công dân bình thường nhưng sẵn sàng bỏ công việc, tiền bạc, gác lại chuyện gia đình để lên đường bất cứ lúc nào có manh mối.

Ông Thắng và cộng sự đã giúp mở ra hướng đi mới trong tìm kiếm mộ liệt sĩ. Đó là kết hợp giữa dữ liệu Mỹ – Việt, tiếp nhận thông tin từ nhân chứng là những cựu binh bên kia chiến tuyến và tính chính xác, khoa học của không ảnh lịch sử.